Dag Sinterklaas,
We kijken al uit naar je komst, want in deze coronatijden kan elk klein geluk ons blij maken, zeker als we cadeautjes krijgen. Zelfs in de eenentwintigste eeuw.
Maar sinterklaas. Dat ze je nog opzadelen met een slaaf vind ik minder. Dat zijn middeleeuwse toestanden. Alhoewel er tot op vandaag spijtig genoeg in gans de wereld nog steeds slaven zijn, men noemt dat nu “moderne slaven”, wil niet zeggen dat ze jou daar nog mee moeten compromitteren.
Traditie én kritiek
Ik moet toegeven dat jij voor je slaaf wel goed zorgt. Je geeft hem regelmatig een ‘permanent’ om mooie vettige krulletjes te krijgen, in plaats van dat droog kroeshaar en je geeft hem zelfs lippenstift om zijn lippen nog wat groter en roder te maken (alhoewel de kinderen zullen zeggen dat lippenstift voor meisjes is).
En hij krijgt ook oorbellen, maar dat kan gevaarlijk zijn, want misschien haakt hij ergens achter tijdens zijn acrobatieën en scheurt zijn oor (maar ja, jij kan rekenen op Jezus om die er zo weer aan te zetten hé).
Hij krijgt van jou ook mooie Spaanse middeleeuwse kleren zoals de adel destijds, maar hij is ook de domme, luie en stoute boeman. Hij vergeet het grote boek met de stoute kinderen, hij steekt ze in de zak en slaat ze met de roe, hij gooit zelfs met eten (overal in de klas nicnacjes op de grond).
Nu zijn er mensen die daar kritiek op geven, terwijl anderen dat juist traditie van onze Vlaamse cultuur vinden.
Knechten en meiden hebben we toch al lang afgeschaft?
Sommigen willen jouw slaaf vervangen door een knecht (een roetpiet noemen ze dat). Sint geef nu toe, wat is dat voor zever. Geen enkel kind weet nog wat roet is, laat staan een schouw om door te kruipen. Kinderen hebben in hun huizen geen schouwen meer.
Onze cultuur zijn wij flexibel
Sint en wij hebben knechten en meiden ook al lang afgeschaft, nu zijn dat loonarbeiders geworden. En van die loonarbeiders zijn er al veel vervangen door machines. En de weinige knechten en meiden die nog overbleven werden vies bekeken, want ze betaalden op hun arbeid geen sociale zekerheid noch belastingen. Om dit probleem op te lossen hebben we de dienstencheques uitgevonden.
U ziet Sinterklaas in onze cultuur zijn wij flexibel. De leuze is tegenwoordig: flexibel zijn, bijblijven, levenslang leren enz.
Ik vind dat dit ook voor jouw entourage zou moeten gelden.
Waarom zou jij als heilige zich in de 21ste eeuw nog inlaten met slaven of knechten. Er bestaan nu toch robots om u te helpen. Kijk maar naar uw leeftijdsgenoten. In verzorgingsinstellingen krijgen ze nu als gezelschap zo een kleine lieve robot, ook in klinieken en andere werkplaatsen worden loonarbeiders vervangen door robots.
De kindjes zijn blij als jij meegaat met de tijd
De industrie zal blij zijn als je een grote bestelling robotkleren zou zetten, want die pietkleren zijn aan vervanging toe. En de industrie is ook blij dat jij je niet aan de traditie houdt, want jij komt toch niet meer langs met een tol, een springtouw of zelf in mekaar geknutselde poppenkleertjes. De chocolade ventjes werden vorig jaar zelfs vervangen door pepernoten!
En kinderen zijn heel blij dat jij meegaat met je tijd, de computerspelletjes, draadloze rijdende auto’s en dronetoestanden worden enorm geapprecieerd.
Sinterklaas wil jij je entourage eens overtuigen om u robots mee te geven op je volgende trip? Dan zijn wij van die discussie rond eigen cultuur, traditie, roetpieten enz. verlost en kunnen we ons toeleggen op flexibel zijn, bijblijven, levenslang leren enz.
Hopelijk ben je nu niet kwaad en krijg ik in december toch mijn cadeautje.
Vriendelijke groeten,
Maria
Femma's algemeen directeur Eva Brumagne geeft je nog zes argumenten die Maria's mening ondersteunen. Gratis erbovenop: een verrassend linkje tussen het debat over Zwarte Piet en de geschiedenis van de vrouwenemancipatie.
1. Zwarte Piet lossen maakt deel uit van het in het reine komen met onze nare koloniale geschiedenis.
Zwarte Piet kreeg pas in het midden van de 19de eeuw een plek naast Sinterklaas (dankzij het boek Sint-Nikolaas en zijn knecht, van de Amsterdamse leerkracht Jan Schenkman), met als doel om het feest opnieuw populair te maken. Net in die periode koloniseerde Europa grote delen van Afrika. De lokale bevolking leed zwaar onder die economische uitbuiting en werd alles behalve rechtvaardig behandeld. Zwarte Piet was een illustratie van de koloniale verhoudingen: de witte man zwaaide de plak en de wilde, zwarte man was zijn knecht.
In diezelfde geschiedenis trokken ook vrouwen lange tijd aan het kortste stokje: we werden te dom bevonden om te stemmen, onderwijs te genieten, te erven en een eigen bankrekening te hebben. Huwen betekende levenslang gehoorzaam zijn aan je echtgenoot. Oh dear.
2. Ook een diepgewortelde traditie rechtvaardigt geen discriminatie en stereotypering.
Zwarte Piet kwam pas in het midden van de 19de eeuw op de proppen in het Sinterklaasverhaal, ongeveer op hetzelfde moment dat de faxmachine werd uitgevonden (die we al lang niet meer gebruiken). Zwarte Piet is een blackface of een witte acteur die zwart geschilderd wordt en wiens Afrikaanse trekken overdreven in de verf worden gezet door extra grote en rode lippen en welig kroeshaar. De kracht van deze beeldvorming is groot. Mensen karikaturaal voorstellen, effent de weg naar hun ontmenselijking en soms onmenselijke behandeling #blacklivesmatter.
Geen autoproducent die het vandaag nog in zijn hoofd haalt om een vrouw met eindeloos lange benen en wimpers als een decoratieve vamp te draperen over het carrosserie van een fonkelnieuwe auto. Geen wonder, want vrouwen zijn nu de kritische kopers en chauffeurs van die auto’s.
3. Het gaat er niet om dat witte Zwarte Piet-fans geen racistische bedoelingen hebben, maar wel hoe zwarte mensen deze figuur ervaren.
Onderzoek maakt duidelijk dat Zwarte Piet bijdraagt aan pestgedrag, sociale uitsluiting en discriminatie. Waarom horen we die verhalen zo weinig? De Kinderrechtencommissaris adviseert dat deze traditie ontdaan moet worden van stereotyperende en discriminerende kenmerken. Witte mensen ervaren dit niet en hebben er dus geen weet van.
Vrouwen en meisjes worden nog altijd nagefloten en nageroepen en lopen een veel hoger risico op ongewenst en grensoverschrijdend seksueel gedrag (#metoo). De enigen die weten hoe dit voelt, zijn ze zelf. Hun ervaringen verdienen gehoor en bijsturing.
4. Zwarte Piet maakt deel uit van een kinderfeest. Net daarom is dit zo’n belangrijk debat.
Jonge kinderen slikken de discriminerende beeldvorming, de stereotiepe rijmpjes en liedjes vol koloniale beeldvorming als zoete koek: ‘Wees maar gerust, mijn kind, ik ben een goede vriend. Want al ben ik zwart als roet, ‘k meen het toch goed.’ ‘Sinterklaasje, kom maar binnen met je knecht, want we zitten toch allemaal even recht.’ Wie heeft er als kind uit volle borst het liedje ‘Tien kleine negers’ mee gekweeld? Deze tekst publiceren mag gelukkig niet meer.
Net zo naar is de tekst van het liedje ‘Daar was laatst een meisje loos’. Och kap’teintje, sla me niet. Ik ben uw liefde, ik ben uw liefje – Och kap’teintje, sla me niet, ik ben uw liefje zoals u ziet. Zij moest komen in de kajuit, kreeg een pak ransel, kreeg een pak ransel, zij moest komen in de kajuit, kreeg een pak ransel en toen was het uit.’
5. Dit debat lossen we niet op door er het roet van de schoorsteen erbij te halen.
De beeldvorming van Zwarte Piet is onlosmakelijk verbonden met kolonisatie en slavernij. Het wordt hoog tijd dat we dat erkennen en bespreekbaar maken. Zwarte Piet als beeld is net ontstaan om de zogezegde witte superioriteit te onderstrepen. Hem nu bestempelen als een vuile kerel omwille van dat schoorsteen-duiken, veegt dit moeilijke en beladen debat veel te vlot van de tafel. En verder: waarom komt Sinterklaas dan wel hagelwit uit die vuile schoorsteen? En wie heeft nog een schoorsteen?
Het maatschappelijk debat over ongewenst en grensoverschrijdend gedrag van mannen tegenover vrouwen is evenmin opgelost door het schouderophalende en vergoeilijkende ‘boys will be boys’-argument. Vergoeilijken is hetzelfde als proberen wegvegen, figuurlijk dan. Het lost de kern van het probleem niet op. Dat moet op tafel komen.
6. Zwartepiet legt onze ‘witte onschuld’ genadeloos bloot.
We hebben de neiging om onze vrijheid van meningsuiting in te roepen om een debat in het voordeel van onze eigen visie te doen kantelen: we zijn voor het behoud van Zwartepiet maar evengoed vaak tegen het dragen van zichtbare religieuze symbolen zoals de hoofddoek, op school, door moslima’s bijvoorbeeld. Hieronder ligt een setje cultureel bepaalde waarden en normen over wat ‘normaal’ en ‘aanvaardbaar’ is en dus mag bestaan.
Wie wit is, trekt vrijwel altijd aan het langste eind. Wat het betekent om wit te zijn en welke privileges dat met zich meebrengt, wordt nauwelijks besproken of als problematisch ervaren, hoewel dit het resultaat van een historisch proces dat diep verbonden is met overheersing en uitbuiting.
Er is een grote kloof tussen het zelfbeeld van witte mensen en hoe de werkelijkheid ervaren wordt door mensen die niet wit zijn. We zijn niet allemaal gelijk. Sommige, vooral witte mensen, zijn gelijker dan anderen. Dat moeten we durven zien en bespreekbaar maken.
Is het ‘normaal’ dat er pas na 244 jaren voor het eerst een (zwarte) vrouw door het glazen plafond van het Amerikaanse vicepresidentschap schiet? Ook mannen hebben vandaag nog een hoop privileges die vrouwen niet hebben.
Het Zwartepietendebat laat zien dat racisme diep geworteld zit in onze samenleving. Een samenleving die de ambitie heeft inclusief te zijn, kan deze kwestie niet blauw-blauw laten, ook al raakt het vele gevoelige snaren. Hoe meer rationele argumenten er op tafel komen om Zwarte Piet wandelen te sturen, hoe sterker de overtuiging van voorstanders wordt dat Zwarte Piet onlosmakelijk deel uitmaakt van onze tradities en identiteit.
