Nu de zomervakantie achter de rug is, raken onze schema’s weer behoorlijk vol. De combinatie van betaalde en onbetaalde arbeid zorgt ervoor dat vrouwen aan het einde van de dag één uur minder vrije tijd overhouden dan mannen, en dat ze behoorlijk wat tijdsdruk ervaren. ‘Dat ligt niet enkel aan het individu, maar vooral aan de samenleving.’ Aan het woord is Tanja Van Der Lippe, hoogleraar sociologie aan de Universiteit Utrecht en voorzitter van de Sociaal-Wetenschappelijke Raad. Ze geldt als autoriteit op het gebied van tijdsbesteding en tijdsdruk op het werk en thuis, en is een veelgevraagd spreker. Eerder dit jaar kwam haar boek ‘Waar blijft mijn tijd’ uit. Femma wist haar te strikken voor een interview.
‘Tijdsdruk is geen probleem van vrouwen. Het is een probleem van de gehele maatschappij’
Vrouwen nemen hun vrije tijd maar weinig op, en hun vrije tijd is ook vaak versnipperd en minder kwalitatief. Vrouwen hebben daarenboven ook vaak een schuldgevoel om hun vrije tijd op te nemen. Op welke drempels kunnen we werken zodat vrouwen bewuster hun vrije tijd gaan opnemen?
Tanja Van Der Lippe: ‘Dat zijn er heel veel. In het boek heb ik het over ‘maternal gatekeeping’, het principe waarbij moeders de poortwachter zijn voor het hele gezin. Het is de moeder die altijd het goede wil doen voor het gezin. Neem nu bijvoorbeeld bij een verjaardagsfeestje van een kind, waarbij de moeder heel mooie traktaties wil voorbereiden. Dat knabbelt natuurlijk aan haar vrije tijd. Als haar partner dan al wat van haar wil overnemen, dan heeft de vrouw daar meestal moeite mee, omdat het raakt aan haar identiteit. Op dat moment doet de moeder aan ‘gender’. Maar andersom laat de man dat toe; hij doet dus evengoed aan gender.
Om dat te veranderen, en ervoor te zorgen dat vrouwen meer vrije tijd opnemen voor zichzelf, moet die normatieve druk veranderen. Natuurlijk gaat het hier om gedrag, maar het gaat ook over cultuur. Vrouwen hebben namelijk altijd geleerd dat ze eerst voor hun kinderen zorgen, en dan pas voor zichzelf.
Ook de omgeving speelt een belangrijke rol. Kennissen en vrienden beoordelen elkaar ook continu. En zelf doe je dat als vrouw ook. Die sociale beïnvloeding is een tweede factor. Wanneer je bijvoorbeeld op bezoek gaat bij een koppel met kinderen, en het is thuis bij hen een zootje, ga je al snel bij jezelf de vrouw daarvan de schuld geven.
Ten derde is er een hele set van wetgevingen en regels die deze patronen blijven bevestigen. In Nederland is verlof na de geboorte van een kind voor vaders altijd erg beperkt geweest. In eerste instantie was het 5 dagen vrij, en pas sinds 1 juli 2020 krijgt de vader 5 werkweken vrij en 70 % doorbetaald. Dat zorgt ervoor dat meteen al na de geboorte van een kind, mannen - en ook vrouwen - iets anders krijgen aangeleerd.’
In hoeverre is het een vrije keuze dat je de poortwachter bent, als dat is wat je van kindsbeen af hebt geleerd?
‘Het is inderdaad lastig om hier van keuzes te spreken, want je doet zoals je hebt geleerd. Hoger opgeleide vrouwen doen dit minder dan lager opgeleide vrouwen. Wanneer vrouwen hoger opgeleid zijn, lijken ze meer een afweging te maken tussen de normen die ze hebben geleerd en wat ze kunnen betekenen op de arbeidsmarkt, of hoe ze hun vrije tijd zullen indelen.
Tegelijkertijd ervaren hoger opgeleide vrouwen volgens het boek wel meer tijdsdruk om alles rond te krijgen…
‘Ja, en dat komt ook omdat hoger opgeleide vrouwen veel meer betaalde arbeid verrichten. In Nederland is het zo dat vrouwen bij hun intrede op de arbeidsmarkt al gemiddeld genomen minder werken dan mannen. Maar dan is er nog geen reden om dan al minder te werken. Als je voltijds werkt, is het duidelijk. Dan zijn je kinderen er gewoon niet, en kan je ook taken uitbesteden. Maar wanneer vrouwen parttime werken, voelen ze zich verantwoordelijker voor de zorg voor de kinderen en ervaren ze ook meer druk om dat goed te doen.’
In 2019 liep gedurende het hele jaar het onderzoek van de 30-urige werkweek bij Femma. Dat gaf goede resultaten. Er was minder conflict tussen werk en privé, en het personeel werkte efficiënter en met meer focus. Is zo’n 30-urige werkweek misschien een blijvende oplossing voor tijdsdruk?
‘Zo’n 30-urige werkweek is natuurlijk een politieke keuze en is sterk afhankelijk van het toekomstbeeld dat je voor ogen hebt. Bij een werkweek van 30 uren bestaat het gevaar dat mensen niet langer de nood zullen voelen om uitzonderlijk te presteren en dat er dus ook minder persoonlijke ontwikkeling zal plaatsvinden. Nu is een jaar natuurlijk redelijk kort. Het zou daarom ook interessant zijn om te onderzoeken om de effecten op middellange termijn te onderzoeken.’
Sinds hun intrede op de arbeidsmarkt hebben vrouwen continu schuldgevoelens: schuldgevoelens ten opzichte van hun werknemer omdat ze niet aanwezig genoeg zijn of omdat ze onvoldoende presteren, en schuldgevoelens ten opzichte van hun gezin omdat ze te weinig tijd met hen doorbrengen. Hoe zorgen we ervoor dat vrouwen zich minder schuldig voelen?
‘Heel lang is ervan uitgegaan dat het probleem bij de vrouw zelf ligt, maar dat is natuurlijk niet het geval. Dit is geen vrouwenprobleem, dit is een maatschappelijk probleem. Spreek de mannen aan, de werkgevers, de overheid. Als je vrouwen erop aanspreekt, bevestig je alleen maar dat schuldgevoel. Als het echt wil veranderen, dan moet de hele maatschappij/samenleving hierbij betrokken worden.’
Tijdsbesteding kan je grotendeels onderverdelen in betaalde arbeid, onbetaalde arbeid en vrije tijd. Is er voor jou persoonlijk een hiërarchie tussen die verschillende vormen van tijdsbesteding?
‘Betaalde arbeid wordt in onze samenleving als belangrijker gezien. Maar onbetaalde arbeid zou je in feite ook mee moeten rekenen bij het BNP. Dat gebeurt nu niet. Zelf zie ik betaalde arbeid nog steeds als een manier om de gelijkheid tussen man en vrouw te vergroten. Voor die gelijkheid is het erg belangrijk dat vrouwen een goede plek op de arbeidsmarkt veroveren en dat ze hun talenten kunnen ontplooien en gebruiken. Mannen zijn misschien in de laatste vijftig jaar wel iets meer beginnen doen in het huishouden, maar relatief gezien is dat nog steeds erg weinig. Dat laat ergens ook zien dat onbetaald werk vooral voor mannen ondergeschikt is aan betaald werk.’
Kan het ook een stille revolutie zijn dat vrouwen ook bewust tijd nemen om niet productief te zijn? Vaak willen we zelfs in onze vrije tijd zo productief mogelijk zijn. We willen supergoed tennissen en we willen graag onze breiwerkjes online verkopen, en er liefst winst uit slaan. Zelfs in onze vrije tijd zijn we ‘productief’.
‘Ik ben het er helemaal mee eens dat we ook eens gewoon lekker niets moeten kunnen doen. Rust wordt erg onderschat maar is zo belangrijk.’
Hartelijk dank voor het interview!
