Tijd voor een Partij van de Onbetaalde Arbeid ?

Met de verkiezingen van 2024 in het vooruitzicht, lanceren politici  aan de lopende band beleidsvoorstellen. Hoewel ze over de specifieke uitvoering duchtig van mening verschillen, lijken politici  het over de partijgrenzen heen grondig eens over één ding: “betaalde arbeid moet meer lonen! Het verschil tussen werken en niet werken moet groter!”.  Uiteraard moet  iedereen die betaald werkt  daar een fatsoenlijke vergoeding voor krijgen. Maar betaald werken stimuleren en waarderen, doe je niet door de vele onbetaalde zorgarbeid (maar liefst 60%) in onze samenleving- zoals kindzorg, mantelzorg en vrijwilligerswerk- te negeren of af te schilderen als ‘niet werken’.

Nochtans is dat net wat het huidig beleid wel doet. Los van een aantal lichtpuntjes, zoals de uitbreiding van het geboorteverlof en rouwverlof, zijn er genoeg voorbeelden die aantonen dat onze huidige beleidsmakers onbetaalde zorgarbeid systematisch onderwaarderen.

Zo beslisten ze om de voorwaarden voor het tijdskrediet met motief zorg te verstrengen. Dit zorgt er voor dat mensen met een deeltijdse job geen aanspraak meer kunnen maken op halftijds tijdskrediet en dat de duur van het tijdskrediet met 3 maanden wordt ingekort. Zeer ironisch dat het nu juist moeilijker is voor zorgouders om de band met de arbeidsmarkt te behouden. De open brief van Line Van Roey kaart deze onmogelijke toestand aan. Bovendien moet je nu geen 2 jaar, maar reeds 3 jaar bij dezelfde werkgever in dienst zijn om recht te hebben op dit tijdskrediet. Hoe rijm je dit met het idee van een flexibele arbeidsmarkt? Hoe zorg je er zo voor dat een kwaliteitsvolle combinatie van werk en gezin ook haalbaar is voor mensen in precaire jobs met tijdelijke contracten?

Ook de recente pensioenhervorming brengt onbetaalde zorgarbeid onvoldoende in rekening. Om aanspraak te maken op een minimumpensioen moet je ‘20 jaar effectief gewerkt hebben’. In die berekening van 20 jaar wordt geen rekening gehouden met gelijkgestelde periodes zoals ouderschapsverlof, mantelzorgverlof of tijdskrediet met motief zorg. Deze voorwaarde sluit in de praktijk heel veel vrouwen uit. Zij nemen namelijk het merendeel van de zorgtaken en -verloven op. De afstraffing is dubbel: tijdens hun loopbaan hebben vrouwen minder promotiekansen en een kleiner loon, vervolgens is hun pensioen zo klein dat ze flirten met, of zelfs ver onder de armoedegrens belanden.

Onbetaalde zorgarbeid kan je alleen ondersteunen door tijd te geven aan mensen zelf enerzijds en door de uitbouw van kwaliteitsvolle publieke diensten anderzijds. Ook op dat laatste punt loopt het duidelijk mis. Ouders van het Crisiskabinet Kinderopvang bezetten met hun actie Kind & Gezien al maandenlang de tribunes van het Vlaams parlement, omdat de crisis in de kinderopvang het afgelopen jaar een triest hoogtepunt bereikte en de Vlaamse regering onvoldoende middelen vrijmaakt om het tij te keren. Hierdoor worstelen zowel ouders als werknemers binnen de kinderopvang meer dan ooit om hun job en hun zorgtaken op elkaar af te stemmen.

Wanneer het beleid dan zogezegd wel maatregelen neemt om de combinatie van betaald werken en onbetaalde zorgarbeid kwaliteitsvoller te maken, slaat ze de bal mis. Zo zal de ‘vierdagenwerkweek’ uit de arbeidsdeal voor de meerderheid van de werknemers geen betere work-life balance betekenen. Door de wekelijkse werkuren constant te houden en samen te persen op vier dagen, negeer je de realiteit van zorgarbeid. Zorg voor een zieke partner, ouder of kind en dagelijkse routineuze huishoudelijke taken kan je namelijk niet uitstellen tot het einde van de week. Uit voorlopige cijfers blijkt dan ook weinig verrassend dat mensen amper gebruik maken van deze regeling.

Naast een pleidooi voor kwaliteitsvolle en goedbetaalde jobs dienen politici ook een lans te breken voor de essentiële onbetaalde zorgarbeid die onze maatschappij aandrijft. Dit vraagt om een complete mentaliteitsshift in de hoofden van huidige en toekomstige beleidsmakers. Vereng ‘nuttige bijdragen aan de samenleving’ niet langer tot ‘betaald werk’. Begin liever aan de opmaak een Nieuw Sociaal Contract dat àlle vormen van arbeid erkent, waardeert en gelijker verdeelt. Indien de huidige partijen hier geen gehoor aan geven, is het misschien tijd om een Partij van de Onbetaalde Arbeid op te richten.

Sarah De Coster & Jeroen Lievens