Wie denkt dat in onze westerse maatschappij alle taboes doorbroken zijn, moet maar eens het idee van open grenzen op tafel leggen. Zelfs mensenrechtenorganisaties durven zich niet openlijk uitspreken over de voordelen van een opengrenzenbeleid. Politicologe Naima Charkaoui durft dat wel. In haar boek Het opengrenzenmanifest legt ze helder en beknopt uit waarom het misloopt aan de grenzen van Fort Europa, en hoe we op een menselijke manier met migratie kunnen omgaan.
Open grenzen bestaan al
‘Het grootste misverstand over open grenzen is dat het een schrikbeeld is’, zegt Naima Charkaoui. Bij het horen van de woorden ‘open grenzen’ krijgen vele Europeanen immers visioenen van enorme volkerenstromen die hen overspoelen en hun werk afnemen. Charkaoui: ‘Hoe fantastisch we Europa zelf misschien vinden, de meeste mensen - ook buiten Europa - blijven het liefst in hun eigen regio wonen als de situatie het toelaat.
En ook de veronderstelling dat meer jobs voor arbeidsmigranten gelijkstaat aan minder jobs voor de oorspronkelijke bevolking klopt niet. Het is niet zo dat de arbeidsmarkt een vast aantal jobs telt, die door migratie onder meer mensen verdeeld moeten worden. Migranten zijn immers ook consumenten, en daardoor komen er door migratie ook meer jobs bij.’ Een goed voorbeeld daarvan is wat er gebeurde toen de grenzen binnen de Europese Unie opengesteld werden. Dat werd goed gereguleerd en er waren duidelijke afspraken. Op termijn gingen alle EU-landen erop vooruit, terwijl de massale volksverhuizing die voorspeld werd, er nooit kwam.
Herverdeling
Dat is wat volgens Charkaoui ook op wereldwijd niveau mogelijk is. Mits een goede regulering en internationale afspraken kunnen open grenzen er net voor zorgen dat iedereen er beter van wordt. We leven in een wereld waarin de rijkdom erg ongelijk verdeeld is en dat zorgt voor enorme spanningen. Migratie helpt om deze ongelijkheid aan te pakken.
Charkaoui: ‘Een van de manieren waarop migratie zorgt voor internationale herverdeling, zijn de remittances. Dat is het geld dat mensen na migratie regelmatig opsturen naar hun land van herkomst, vooral aan familie. Remittances worden geïnvesteerd in het welzijn van families, onderwijs van kinderen, gezondheidszorg en soms ook in de opstart van ondernemingen.’ Zo kan het toelaten van migranten er op termijn voor zorgen dat er net minder gemigreerd wordt. Want hoe beter het leven in je land van herkomst, hoe minder redenen je hebt om te migreren.
Een onwaardig migratiebeleid
Toch kost het ons in Europa heel veel moeite om dit schrikbeeld los te laten. Jaarlijks worden er miljarden uitgegeven aan detentiecentra, gedwongen uitzettingen en grensbewaking. De onmenselijke gevolgen van dit beleid spelen zich af aan onze voordeur: mannen, vrouwen en kinderen verdrinken in de Noordzee en de Middellandse Zee. Wie overleeft, komt vast te zitten in barre vluchtelingenkampen of moet het zien te redden in de illegaliteit.
Gelukkig zijn er steeds meer mensen die beseffen dat het huidige migratiebeleid Europa onwaardig is. Charkaoui: ‘Ik heb het eens met mijn dochter gehad over een bootje met vluchtelingen dat in de Middellandse Zee in de problemen was gekomen, waarbij de kustwacht doelbewust niet ter hulp kwam. Dat krijg je niet uitgelegd aan een kind, want dat zit fundamenteel fout. Dat is onmenselijk. Gelukkig voelen de meeste mensen nog steeds dat dit fout is.’
Vrouwen betalen als eerste de prijs
Open grenzen zouden ook het welzijn van vrouwen over de hele wereld ten goede komen. Charkaoui: ‘Men vergeet vaak dat veel migranten vrouwen zijn. Het zijn niet allemaal alleenstaande mannen. Er zijn vrouwen met kinderen, vrouwen zonder kinderen, jonge meisjes ... De tocht is voor alle migranten gevaarlijk, maar bij vrouwen en meisjes is er een groter risico op seksueel misbruik. Ze moeten bovendien specifieke gezondheidszorg ontberen, om nog maar te zwijgen van wat een gevaarlijke overtocht betekent voor zwangere vrouwen.
Met open grenzen kunnen we ervoor zorgen dat al deze vrouwen veilig kunnen migreren.’ Ook voor vrouwen die niet migreren zou het leven verbeteren. Charkaoui: ‘Op termijn is het de bedoeling dat er niet meer massaal gemigreerd wordt, omdat het thuis beter is. Vrouwen zijn vaak de eerste slachtoffers van conflict en klimaatverandering. Ze staan in voor voedselvoorziening, ze nemen meer verantwoordelijkheid voor het gezin. Hun onderwijskansen zijn de eerste die sneuvelen. Als er crisissen zijn, betalen de vrouwen als eerste de prijs.’ Open grenzen kunnen voor deze vrouwen een enorm verschil maken omdat een herverdeling van de mondiale rijkdom het leven in het thuisland verbetert.
Zwijgen is toestemmen
Ondanks de duidelijke voordelen blijft het debat over open grenzen op zeer veel weerstand stuiten. Toch besloot Naima Charkaoui zich er duidelijk over uit te spreken. Charkaoui: ‘Er is dat moment waarop je inziet dat je in een doodlopend straatje zit. Je ziet wat er in Europa in onze naam gebeurt en je beseft dat zwijgen gelijkstaat aan toestemmen. Je stem verheffen is dan het minste wat je kan doen.’
De beste manier om van zich te laten horen, besloot Naima Charkaoui, was het schrijven van een manifest. ‘Ik heb eerst een aantal boeken van migratie-experten gelezen, zoals Voorbij Fort Europa van Henk van Houtum en Leo Lucassen. Daarna heb ik mijn manifest geschreven. Mijn boek is dus niet het werk van een migratie-expert, maar van een betrokken burger. Zoals er in het Duitsland van de jaren ´30 ook burgers waren die zeiden dat de jodenvervolging verkeerd was. Dat is de boodschap die ik met dit boek wil geven: dat je geen expert moet zijn om te zien dat wat er nu gebeurt, verkeerd is.’
Toch heeft ze lang getwijfeld of ze wel met deze boodschap naar buiten zou komen.
Charkaoui: ‘Zelfs de mensenrechtenorganisaties waarmee ik samengewerkt heb, staan niet ten volle achter het idee van open grenzen. Vroeger ging ik mee in die logica. Maar toen ik de situatie vanop een afstand bekeek, besefte ik dat het probleem in de toekomst alleen nog prangender zal worden. Zo zullen er door de klimaatveranderingen eilanden verdwijnen. De mensen op die eilanden moeten toch ergens naartoe? De klimaatopwarming is bovendien voornamelijk de verantwoordelijkheid van de rijke landen - de landen die muren bouwen en migranten weer in zee duwen. Daarmee ontlopen ze hun verantwoordelijkheid. Ik kan hier dus niet over zwijgen, ik voel het als mijn plicht vanuit mijn geprivilegieerde positie om het probleem aan te kaarten.’
