Dat veel mensen daar niet spontaan aan denken, is niet vanuit slechte wil, maar door onbewuste gender stereotypen. Je kent ze vast wel. Meisjes zijn lief en schattig, en jongens zijn avontuurlijk en soms een beetje brutaal. Mannen die hun stem verheffen zijn ‘assertief’, vrouwen eerder ‘hysterisch’. Mannen die zich uitsluitend op hun carrière focussen zijn ‘ambitieus’, maar vrouwen ‘bazig’ en ‘onsympathiek’.
Verstoorde filter
Iedereen maakt onbewust gebruik van stereotypen om de complexe wereld rondom ons te vereenvoudigen. We worden namelijk elke dag geconfronteerd met miljoenen prikkels. Stereotypen zorgen ervoor dat we niet elke situatie of persoon apart moeten beoordelen. We schrijven specifieke eigenschappen en ideeën toe aan iemand op basis van één zichtbaar kenmerk: is het een ‘man’ of een ‘vrouw?’ Is de persoon ‘wit of zwart’? We filteren en slaan veel sneller informatie op die overeenkomt met de stereotiepe denkbeelden en verwachtingen. Er is dus minder ruimte voor individuele eigenheid en vrijheid.
Niet zo onschuldig
Negatieve stereotypen of ‘vooroordelen’ beïnvloeden ons beoordelingsvermogen vaak zonder dat we het goed en wel beseffen. Helemaal niet zo onschuldig dus.
Kijk bijvoorbeeld naar experimenten waarbij werkgevers sollicitanten evalueren. Hier blijkt dat vrouwen slechtere beoordelingen krijgen dan mannen, ook al gaat het om éxact hetzelfde cv. Vrouwen nemen bovendien het grootste deel van de onbetaalde zorgarbeid voor hun rekening. Dat komt deels door hardnekkige culturele normen dat zij ‘zorgzamer zijn’. De omgeving zal ten slotte eerder vrouwen scheef aankijken wanneer de was rondslingert en de vuile pannen opstapelen. Daarnaast belemmeren vooroordelen ook mannen die hun zorgende rol willen opeisen. Zo blijkt dat 44% van de vaders die hun geboorteverlof niet of onvolledig opnemen, dit doen omwille van het werk. De werkgever wil het niet toekennen, het is simpelweg niet de gewoonte, of de werknemer is bang voor een weigering. Op die manier geraken stereotypen verankerd in de bedrijfscultuur.
Bovendien zijn genderstereotypen meestal onlosmakelijk verbonden met vooroordelen op basis van huidskleur en socio-economische status. Dit uit zich op ongelijke manieren tussen vrouwen onderling. Langopgeleide vrouwelijke ceo’s boksen dan misschien op tegen het cliché van ‘bazige bitch’. Maar kortgeschoolde vrouwen met migratieachtergrond krijgen door hardnekkige vooroordelen zelfs moeilijk een volwaardige, goedbetaalde job aangeboden.
Van kinds af aan
Deze negatieve gendervooroordelen komen niet uit het niets. Vanaf de geboorte worden kinderen in een strikt ‘meisje-jongen’ hokje gestoken. Reclame speelt hier sluw op in. Binnenkort is sinterklaas weer in het land. In die periode staan de speelgoedfolders vol met kleine meisjes in prinsessenjurken, huishoudtoestelletjes en babypoppen. Jongens worden afgebeeld met bouwblokken, auto’s en superheldenpakjes. De boodschap mag duidelijk zijn: jongens zijn avontuurlijk en werken hard – maar dan wel buitenshuis. Vrouwen zijn prinsessen die niet voor zichzelf, maar wel voor het huishouden en de kinderen zorgen.
Doorbreken
Genderstereotypen zijn duidelijk alomtegenwoordig en hardnekkig. Toch is er wel degelijk weerwerk mogelijk. De directe omgeving kan actief ingrijpen. Zo kunnen we bewuster complimenten geven over de prestaties van meisjes in plaats van over hun uiterlijk, en jongens stimuleren om hun sociale en communicatieve vaardigheden te ontwikkelen.
Massamedia hebben daarnaast een enorme verantwoordelijkheid in de creatie en verspreiding van negatieve stereotypen. Maar het kan ook anders: zo zien we tegenwoordig steeds meer goede Netflixreeksen met complexe personages. Herkenbare rolmodellen zijn van belang: zowel kwetsbare en gevoelige mannen als assertieve, zelfzekere vrouwen. Ook kunnen mediakanalen erover waken dat mannen en vrouwen evenveel spreektijd krijgen in duidingsprogramma’s. Deze acties hebben samen een grote impact.
In het onderwijs kunnen leerkrachten kinderen een spiegel voorhouden wanneer iemand roept dat ‘voetbal toch enkel voor jongens is’. Originelere vraagstukjes en doordachte literatuurlijsten laten kinderen kennismaken met diverse en gelaagde verhalen.
Wanneer leerlingen daarna op de werkvloer belanden, komen ze hopelijk terecht in bedrijven die hun eigen aanwervingsprocedures kritisch tegen het licht willen houden en oog hebben voor een échte work-life balance. Bedrijven waar managers zelf het goede voorbeeld geven, door bijvoorbeeld het volledig geboorteverlof op te nemen en geen vergaderingen ‘s avonds te plannen.
Tenslotte hebben beleidsmakers de taak om structureel veranderingen in te bedden. Ze kunnen een kader voorzien dat de negatieve gevolgen van stereotypen doorbreekt en niet versterkt. Een langer, voldoende vergoed geboorteverlof voor mannen, een kortere werkweek en betaalbare, kwaliteitsvolle kinderopvang zijn hier belangrijke pijlers.
Let’s break things up !
Bronnen
Ella vzw. (2015). Anders gaan werken Vrouwen met een migratieachtergrond op de Vlaamse arbeidsmarkt.
Ellemers (2018). Gender Stereotypes. Annual review of psychology
Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen (2011). De ervaringen van werknemers met vaderschapsverlof in België: Een kwantitatieve studie.
Meussen, L. & Van Laar C. (2018). Feeling Pressure to Be a Perfect Mother Relates to Parental Burnout and Career Ambitions. Frontiers in Psychology. 9
Mindspace. International Women’s Day- can you solve the riddle? Youtube
Scott, L. (2020). De XX-Economie
