Abortus doorheen de eeuwen
De discussie rond abortus is even oud als abortus zelf. Want ongeplande en ongewenste zwangerschappen zijn van alle tijden. Zo schreef een smoorverliefde man rond 1405 een dichtbundel voor zijn droomvrouw. En niet zo maar een dichtbundel; maar liefst 60 bladzijden vulde hij met allerhande verzen. Nog opmerkelijker is het onderwerp van zijn werk: ‘geheimen van vrouwen’. Want onze onbekende auteur schreef over alles wat vrouwen aanging: van menstruatie, tot zwangerschap … en abortus.
Over dat laatste wil hij het liefst niet te lang uitweiden. Op één bladzijde schrijft hij over het ‘quaade wijf’, de slechte vrouw die haar zwangerschap wil beëindigen. Hij vertelt hoe deze vrouwen hun lichaam uitputten of brouwsels maken om zo een einde te maken aan hun zwangerschap. Hij schrikt er zelfs niet voor terug om een recept voor zo’n huisgemaakt brouwsel uit de doeken te doen. Tot hij plotsklaps het onderwerp weer afsluit: ‘Hierover vindt men vele zaken, maar ik wil er een einde aan maken. Omdat het hier over een zonde gaat, hoop ik dat u mij verstaat.’
Als je weet waar je moet zoeken, zie je overal in onze geschiedenis sporen van abortus. Enkele honderden jaren na de dichtbundel over vrouwengeheimen komt in het Brusselse een opmerkelijke zaak aan het licht. ‘Het drama van Sint-Gillis’ haalt tot in Nieuw-Zeeland de kranten. In 1886 ging een 40-jarige Brugse vrouw naar één van de vele engeltjesmaaksters (de term voor een vroedvrouw die abortussen uitvoerde). Ze zou het huis niet meer levend verlaten. Na complicaties bij de illegale abortus wordt de vrouw ziek en ze sterft. Uit angst om in de gevangenis te belanden ontdoen de vroedvrouw en haar minnaar zich van het lijk … door het in stukken te snijden en te verspreiden in de Brusselse rand. De jas en een armband van het slachtoffer werden over een stoel gehangen in een nabijgelegen kerk.
Het was niet enkel de gruwel van de misdaad die ervoor zorgde dat de zaak in 1886 de krantenkoppen haalde. Mensen waren verbaasd over de identiteit van het slachtoffer. De veertigjarige Brugse kwam immers uit een goede familie, ging dagelijks naar de kerk en ging nooit uit, behalve met familieleden. Had haar omgeving zich dan zo vergist of leidde zij een dubbelleven?
Hardnekkige mythes en vooroordelen
‘Er bestaan nog veel mythes en vooroordelen rond abortus’, vertelt Françoise Dedrie, centrumverantwoordelijke van het Luna Abortuscentrum in Antwerpen. En die vooroordelen gaan vooral rond de identiteit van de vrouwen die een abortus ondergaan. Omdat het onderwerp nog steeds taboe is, proberen mensen zelf een beeld te creëren van wie die vrouwen zijn’, zegt Françoise: ‘Maar de vrouwen die naar hier komen met een hulpvraag zijn even divers als de redenen voor abortus.’
In de 15de eeuwse dichtbundel beschrijft de auteur de vrouwen als ‘slecht’. Meer nog, volgens hem zijn ze enkel uit op het plezier van seks en niets anders. Volgens Françoise bestaat dat beeld vandaag de dag nog steeds: ‘Mensen denken vaak dat vrouwen die hier komen lichtzinnig of losbandig zijn. Maar niets is minder waar. De gemiddelde vrouw die in België een abortus laat uitvoeren, is 29 jaar oud en heeft meestal al kinderen.’ De vrouwen die voor een abortus kiezen, zijn onze buurvrouwen, zussen, collega’s … en de religieuze, 40-jarige nette dame die in juni 1886 naar vroedvrouw Josephine Rodelet in Sint-Gillis trok.
Omdat abortus nog steeds omgeven is door stilte en taboe, lijkt het alsof het niet vaak gebeurt. België heeft één van de laagste abortuscijfers ter wereld. Toch blijkt uit onderzoek dat één op vier zwangerschappen ongepland is. ‘Maar ongepland is daarom niet ongewenst‘, verduidelijkt Françoise. ‘Iedereen denkt dat een ongeplande zwangerschap hen niet zal overkomen. Maar vrouwen zijn ongeveer 40 jaar vruchtbaar. En ze hebben 13 kansen per jaar om zwanger te worden. Reken maar uit: 40 maal 13 … Geef eens een ander levensterrein waarop er in zo’n tijdsspanne met zoveel kansen niet eens iets fout loopt. Dat bestaat niet! Maar mensen verwachten dat wel als het gaat over controle op vruchtbaarheid.’
Natuurlijk veranderen de tijden. We herinneren ons de ongemakkelijke lessen over de bloemetjes en de bijtjes waar we met het schaamrood op de wangen naar luisterden. Maar terwijl vroeger gepreekt werd over onthouding en wachten tot het huwelijk, zijn er momenteel toch allerhande vormen van anticonceptie beschikbaar. Van d e pil, de minipil, koper-en hormoonspiraaltjes tot condooms in alle geuren en kleuren.
Hoe kan het dan dat er nog zoveel ongeplande zwangerschappen zijn? Dat heeft alles te maken met het feit dat geen enkel voorbehoedsmiddel 100% veilig is én met de natuur van de mens, zegt Françoise: ‘Anticonceptie is iets rationeels. Een pil bijvoorbeeld moet je elke dag pakken … Terwijl seks en seksualiteitsbeleving iets heel irrationeels zijn. Vrouwen denken bijvoorbeeld dat anticonceptie op een bepaald moment in hun leven niet nodig is omdat ze geen relatie hebben. Wij proberen hen duidelijk te maken dat het net dán nodig is. Want wat ga je doen als die prins op het witte paard plots voor je neus staat? En we mogen natuurlijk ook niet vergeten dat we maar mensen zijn. We zijn niet perfect.’
Ook over de abortustermijn bestaan veel misverstanden. In België kan een vrouw een abortus laten uitvoeren tot 12 weken zwangerschap. Voor een latere abortus moeten vrouwen naar het buitenland of ondergaan ze een illegale abortus, zonder de nodige zorgen. En dat is niet voor iedereen even makkelijk. ‘Wanneer vrouwen naar Nederlands gaan voor een abortus dan gebeurt dat met een ‘roesje’. Je moet een hele dag uitrekken, je hebt een begeleider nodig. Je moet ook alles regelen met je werk, de kinderopvang … En we spreken ook over 1.000 euro of meer voor de behandeling. Er zijn dus heel wat drempels’, zegt Françoise. Momenteel ligt in België de verlenging van de abortustermijn op tafel. Alle experts die aangesteld werden om de huidige wetgeving te evalueren, raden aan om de termijn op te trekken tot 18 of 20 weken. Zo’n verlenging zou de drempels voor een kleine maar kwetsbare groep verlagen.
Maar is dat wel een goed idee? Gaan vrouwen dan niet langer wachten om een keuze te maken? Volgens Françoise van Luna Abortuscentrum niet: ‘Dat is nog zo’n hardnekkige mythe: geef vrouwen langer de tijd en ze zullen het langer uitstellen. In heel de wereld wordt bewezen dat vrouwen liefst zo vroeg mogelijk komen voor een abortus, én vrouwen komen ook alsmaar vroeger. Maar er zijn factoren die maken dat dat soms niet is of kan. Denk maar aan vrouwen die door hun spiraaltje geen maandelijkse bloedingen meer hebben of vrouwen die later in de zwangerschap te weten komen dat ze erfelijk belast zijn of een aandoening hebben.’
Geen enkele vrouw zet haar zwangerschap zomaar stop. Toch blijven de taboes en vooroordelen over abortus bestaan. Eén op vijf vrouwen in België ondergaat in haar leven één of meerdere abortussen. Normale vrouwen, zoals jij en ik. Vrouwen die naast ons zitten op de trein of op kantoor. Vrouwen die geen oordeel maar empathie nodig hebben.
