Stereotypen ontmaskerd

Ooit al het volgende raadsel gehoord?   

 

Een vader brengt zijn zoon naar een sollicitatie voor een functie in een groot beursvennootschap. Als ze aankomen op de parking rinkelt de telefoon. De zoon kijkt naar zijn telefoon en zijn vader zegt: 'Neem maar op.' De beller is de CEO van het vennootschap en zegt: ‘Veel succes zoon, je kan het!’ De zoon hangt op en kijkt weer naar zijn vader, die nog steeds naast hem in de auto zit.  Hoe is dit mogelijk?  

  

De oplossingen die mensen op dit raadsel verzinnen, houd je niet voor mogelijk. Van ‘het is een opname’ tot ‘het is de grootvader’. Toch ligt het antwoord voor de hand; de CEO is een vrouw.   

 

Dat veel mensen daar niet spontaan aan denken, is niet uit slechte wil, maar door onbewuste gender stereotypen. Je kent ze vast wel. Meisjes zijn lief en schattig, jongens zijn avontuurlijk en soms een beetje brutaal. Mannen die hun stem verheffen, zijn ‘assertief’, vrouwen eerder ‘hysterisch’. Mannen die zich uitsluitend op hun carrière focussen, zijn ‘ambitieus’, vrouwen ‘bazig’ en ‘onsympathiek’.  

Wat zijn stereotypen?

Iedereen maakt onbewust gebruik van stereotypen om de complexe wereld rondom ons te vereenvoudigen. We worden namelijk elke dag geconfronteerd met miljoenen prikkels. Stereotypen zorgen ervoor dat we niet elke situatie of persoon apart moeten beoordelen. We schrijven specifieke eigenschappen en ideeën toe aan iemand op basis van één zichtbaar kenmerk: is het een ‘man’ of een ‘vrouw’? Is de persoon ‘wit' of 'zwart’?  We filteren en slaan veel sneller informatie op die overeenkomt met stereotiepe denkbeelden en verwachtingen. Er is dus minder ruimte voor individuele eigenheid en vrijheid.    

 

Wat zijn de negatieve effecten van stereotypen? 

Negatieve stereotypen of ‘vooroordelen’ beïnvloeden ons beoordelingsvermogen vaak zonder dat we het goed en wel beseffen. Helemaal niet zo onschuldig dus.  

 

Kijk bijvoorbeeld naar experimenten waarbij werkgevers sollicitanten evalueren. Wat blijkt? Vrouwen krijgen slechtere beoordelingen dan mannen, ook al gaat het om exáct hetzelfde cv. Vrouwen nemen ook het grootste deel van de onbetaalde zorgarbeid voor hun rekening.  

 

Dat komt deels door diep ingebakken culturele normen dat vrouwen ‘zorgzamer' zijn. De omgeving zal eerder een vrouw scheef aankijken als de was rondslingert en de vuile pannen zich opstapelen, dan een man. Daarnaast belemmeren zulke vooroordelen ook mannen die hun zorgende rol willen opeisen. Zo blijkt dat 44% van de vaders die hun geboorteverlof niet of onvolledig opnemen, dit doen omwille van het werk.  De werkgever wil het niet toekennen, het is simpelweg niet de gewoonte, of de werknemer is bang voor een weigering. Op die manier geraken stereotypen verankerd in de bedrijfscultuur.  

 

Bovendien zijn genderstereotypen meestal onlosmakelijk verbonden met vooroordelen op basis van huidskleur en socio-economische status. Daardoor zijn er ook verschillen tussen vrouwen onderling. Langopgeleide vrouwelijke ceo’s boksen misschien op tegen het cliché van ‘bazige bitch’. Maar kortgeschoolde vrouwen met migratieachtergrond krijgen door hardnekkige vooroordelen zelfs moeilijk een volwaardige, goedbetaalde job aangeboden.   

Hoe ontstaan stereotypen?  

Deze gendervooroordelen komen niet uit het niets. Vanaf de geboorte worden kinderen in een strikt ‘meisje-jongen’ hokje gestoken. Zo blijkt uit experimenten dat mensen het gehuil van een baby eerder als ‘boosheid’ interpreteren wanneer ze te horen krijgen dat het een jongen is, en eerder als ‘verdriet’ wanneer het een meisje is. Ze projecteren onbewust hun verwachtingen op jonge kinderen naargelang het geslacht en stimuleren hierdoor ook bepaalde eigenschappen meer of minder.  

 

Reclame versterkt en stimuleert deze stereotiepe opdeling. Speelgoedfolders staan nog steeds vol met kleine meisjes in prinsessenjurken, tussen huishoudtoestelletjes en babypoppen. Jongens worden afgebeeld met bouwblokken, auto’s en in superheldenpakjes. De boodschap mag duidelijk zijn: jongens zijn avontuurlijk en werken hard – maar dan wel buitenshuis. Vrouwen zijn prinsessen die niet voor zichzelf, maar wel voor het huishouden en de kinderen zorgen.   

 

Hoe kunnen we stereotypen doorbreken? 

Genderstereotypen zijn duidelijk alomtegenwoordig en hardnekkig. Toch is er wel degelijk weerwerk mogelijk.  

 

• De directe omgeving kan actief ingrijpen. Zo kunnen we bewuster meisjes complimenten geven voor hun prestaties in plaats van over tot hun uiterlijk, en kunnen we jongens stimuleren om hun sociale en communicatieve vaardigheden te ontwikkelen. 

 

• Massamedia hebben een enorme verantwoordelijkheid in de creatie en verspreiding van negatieve stereotypen. Maar het kan ook anders: zo zien we tegenwoordig steeds meer goede Netflix-reeksen met complexe personages. Herkenbare rolmodellen zijn van belang: zowel kwetsbare en gevoelige mannen als assertieve, zelfzekere vrouwen. Ook kunnen mediakanalen erover waken dat mannen en vrouwen evenveel spreektijd krijgen in duidingsprogramma’s. Deze acties samen hebben een grote impact.  

 

• In het onderwijs kunnen leerkrachten kinderen een spiegel voorhouden wanneer iemand roept dat ‘voetbal toch enkel voor jongens is’. Originelere vraagstukjes en doordachte literatuurlijsten laten kinderen kennismaken met diverse en gelaagde verhalen.   

 

• Wanneer leerlingen daarna op de werkvloer belanden, komen ze hopelijk terecht in bedrijven die hun eigen aanwervingsprocedures kritisch tegen het licht willen houden en oog hebben voor een échte work-life balance. Bedrijven waar managers zelf het goede voorbeeld geven - door bijvoorbeeld het volledig geboorteverlof op te nemen en geen vergaderingen ‘s avonds te plannen.  

 

• Tenslotte hebben beleidsmakers de taak om structureel veranderingen in te bedden. Ze kunnen een kader voorzien dat de negatieve gevolgen van stereotypen doorbreekt en niet versterkt. Een langer, voldoende vergoed geboorteverlof voor mannen, een kortere werkweek, en betaalbare, kwaliteitsvolle kinderopvang zijn hier belangrijke pijlers.  

 

Let’s break things up !